تقویم: مرگ ابوبكر بن ابي قحافه

ابوبكر در سال سوم عام الفيل (يعني 50 سال پيش از هجرت پيامبر صلی الله علیه و آله) در مكه معظمه ديده به جهان گشود. پدرش ابي‌قحافه عثمان بن عمرو تيمي و مادرش اُم‌الخير سلمي بنت عمر بن عامر تيمي بود. نام وي عبدالله و مكني به ابوبكر بود.

ابوبكر از نخستين گروندگان به پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله است كه پس از حضرت امام علی علیه‌السلام و خديجه كبري سلام الله علیها و همزمان با زيد بن حارثه و بلال مسلمان شد و در زمره اصحاب سابقين رسول خدا صلی الله علیه و آله قرار گرفت. بنا به گفته ابن خلدون وي مردي مهربان و نرم‌خوي بود و مردان قريش با او الفت داشتند و گروهي از اهالي مكه به توسط او مسلمان شدند.

وي به هنگام هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله از مكه معظه، همراه آن حضرت بود و در پنهان‌گاه غار ثور بسيار اضطراب داشت و اظهار نگراني مي‌كرد و پيامبر صلی الله علیه و آله وي را دلداري مي‌داد. اما هنگامي كه به روستاي "قبا" در دو ميلي مدينه رسيدند، پيامبر صلی الله علیه و آله در آن جا توقف نمود تا پسرعمويش علي بن ابي‌طالب علیه‌السلام پس از رد امانات او و انجام سفارهايش به همراه باقيمانده خانواده آن حضرت به او به پيوندد. ولي ابوبكر تأمل چنداني نكرده و از پيامبر صلی الله علیه و آله جدا شد و به سَنَح در حوالي مدينه رفت.

وي پس از رحلت پيامبر صلی الله علیه و آله از سوي عده‌اي از مهاجران و انصار در سقيفه بني‌ساعده به خلافت اسلامي برگزيده شد و با تلاش‌هاي عمر بن خطاب و تعدادي از هواداران وي به اجبار و اكراه و يا به رضايت از ساير مردم بيعت گرفتند و حق قانوني و شرعي اميرمؤمنان علیه‌السلام را غصب كردند.

ابوبكر به مدت دو سال و سه ماه و پنج روز خلافت نمود. وي بنا به نقل دخترش عايشه، همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله در روز هفتم جمادی الثانی به خاطر غسل كردن در هواي سرد تب كرد و بيمار شد و به مدت پانزده روز در بستر بيماري افتاد و در اين مدت، نمي‌توانست در نماز جماعت حضور يابد و به جاي وي عمر بن خطاب بر مردم نماز مي‌گزارد. سرانجام در 22 جمادي الآخر سال سيزدهم هجري قمري در مدينه منوره دار دنيا را وداع و بسراي مكافات رهسپار شد. بدنش را پس از غسل و كفن و خواندن نماز توسط عمر بن خطاب بنا به خواست دخترش عايشه در جوار قبر مطهر رسول خدا صلی الله علیه و آله دفن نمودند.

در تاريخ يعقوبي آمده است كه عبدالرحمن بن عوف (يكي از صحابه كبار) در آخرين روزهاي زندگي ابوبكر در آن ايامي كه وي در بيماري مرگ قرار داشت به نزدش رفت و درباره برخي از مسايل از جمله درباره جانشيني عمر بن خطاب با او گفتگو كرد و ابوبكر در حالي كه ديگر اميدي به زنده ماندن نداشت، به عبدالرحمن بن عوف گفت: من از چيزي حسرت نمي‌خورم، مگر از سه أمري كه آن را مرتكب شدم و اي كاش آن‌ها را انجام نمي‌دادم و سه كاري كه انجام ندادم و اي كاش آن‌ها را به انجام مي‌رساندم و سه چيز در ذهنم باقي است، دوست داشتم كه آن‌ها را از رسول خدا صلی الله علیه و آله به پرسم ولي متاسفانه نپرسيدم.

اما آن سه عملي كه مرتكب شدم، عبارتند از:

1. اي كاش، مسئوليت خلافت و حكومت را بر عهده نمي‌گرفتم و از آغاز، عمر را جلو مي‌انداختم. من وزير مي‌شدم بهتر از آن بود كه امير قرار گرفتم.
2. اي كاش خانه فاطمه سلام الله علیها دختر رسول اكرم صلی الله علیه و آله را مورد تفتيش و هجوم قرار نداده و افراد (بيگانه) را وارد بر آن نمي‌كردم، اگر چه در را بر رويم مي‌بست!
3. اي كاش سلمي را ناگهاني و غافلگيرانه آتش نمي زدم، بلكه دستور مي‌دادم تنها گردنش را بزنند و يا او را رهايش گردانند.

اما آن سه كاري كه انجام ندادم و اي كاش آن‌ها را به عمل مي‌آوردم، عبارتند از:

1. اي كاش دستور مي‌دادم (به جاي بخشش و رهايي) گردن اشعث بن قيس را مي‌زدند زيرا او هر شر و فسادي را ببيند، آن را ياري مي‌دهد. (و به مفسده‌جويي مي‌پردازد.)
2. اي كاش ابوعبيده (جراح) را بسوي غرب و عمر را جانب شرق اعزام كرده و خود در راه خدا به پيش مي‌تاختم.
3. اي كاش خالد بن وليد را بسوي "بزاخة" نمي‌فرستادم (و آن جنايب بزرگ را مرتكب نمي‌گرديد) وليكن از او در راه خدا درگذشتم.

اما آن سه چيزي كه دوست داشتم از رسول خدا صلی الله علیه و آله بپرسم و اين توفيق نصيبم نشد، عبارتند از:

1. خلافت و حكومت اسلامي حق چه كسي است؟ تا درباره آن كسي به نزاع نپردازد.
2. آيا براي انصار نيز در آن حقي است؟
3. آيا عمه و خاله انسان (فوت شده) ارث مي‌برند يا نه؟

وي در آخر گفتگويش با عبدالرحمن گفت: و انّي ما اصبت من دنياكم بشييٍ، ولقد اقمت نفسي في مال الله و في المسلمين مقام الوصي في مال اليتيم ان استغني تعفف، و ان افتقرأ كل بالمعروف.

شايان ذكر است كه ابوبكر از غصب خلافت و رنجاندن دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله بسيار ناراحت و متأسف بود و به قول خودش نمي‌دانست كه خلافت و حكومت از آن چه كسي است؟ ولي با اين حال بدون در نظر گرفتن رأي مردم و رضايت اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و اهل بيت پيامبر صلی الله علیه و آله عمر بن خطاب را به جانشيني خويش انتخاب كرد.

پانویس

منابع

سيد تقى واردى، روز شمار تاريخ اسلام، جلد چهارم، ماه جمادی الثانی

تذکر: در کتاب وقایع الایام شیخ عباس قمی، مرگ ابوبكر بن ابي‌قحافه در وقایع 22 جمادی الثانی ذکر گردیده است: (وقایع الایام، 22 جمادی الثانی).